Przełęcz Szklarska i okolice. Co warto zobaczyć?

Położenie i charakterystyka Przełęczy Szklarskiej

Przełęcz Szklarska znajduje się we wschodniej części Beskidu Niskiego, na wysokości 580 metrów n.p.m. Jest umiejscowiona pomiędzy szczytami Siwice (650 m n.p.m.) i Jawornik (761 m n.p.m.). Kluczowym elementem ułatwiającym dostęp do tego miejsca jest droga wojewódzka nr 887, która przebiega przez przełęcz, łącząc miejscowości Rymanów i Jaśliska. Przełęcz stanowiła niegdyś ważne przejście handlowe i komunikacyjne, jednak obecnie jej znaczenie ogranicza się niemal wyłącznie do turystyki pieszej. Jest to istotny punkt orientacyjny dla wędrowców przemierzających wschodni kraniec Beskidu Niskiego.

Szlak turystyczny na Przełęczy Szklarskiej

Przez Przełęcz Szklarską przebiega żółty szlak turystyczny, historycznie znany jako „trakt węgierski”. W przeszłości był to szlak handlowy łączący Polskę z Węgrami. Trasa ta charakteryzuje się łagodnym profilem, prowadząc głównie przez tereny otwarte oraz drogi gruntowe, bez stromych podejść. Czyni ją to idealnym wyborem nie tylko dla pieszych, ale również dla rowerzystów.

Teren wokół Przełęczy Szklarskiej charakteryzuje się łagodnymi, kopulastymi wzniesieniami, co jest typowe dla tej części Karpat. Rzeźba terenu została ukształtowana przez procesy erozyjne i wietrzenie fliszu karpackiego, czyli naprzemiennie ułożonych warstw piaskowców i łupków. Brak skalistych wychodni i stromych podejść sprawia, że szlaki są dostępne dla szerokiego grona turystów. To właśnie łagodność form i wszechobecna przyroda, a nie spektakularne widoki, stanowią o uroku tego miejsca i jego najbliższego otoczenia, przyciągając miłośników ciszy.

Co warto zobaczyć w rejonie Przełęczy Szklarskiej?

Okolice Przełęczy Szklarskiej to obszar o niezwykle bogatej i często dramatycznej historii. Wznosi się tam kapliczka poświęcona św. Janowi Nepomucenowi, patronowi podróżnych. Przed II wojną światową tereny te były gęsto zaludnione przez społeczność Łemków, grupę etniczną o odrębnej kulturze, języku i religii. Ich obecność jest wciąż widoczna w krajobrazie, mimo że wsie zostały niemal całkowicie wyludnione w wyniku akcji „Wisła” w 1947 roku. Wędrując po okolicznych dolinach, można natrafić na materialne świadectwa ich życia – ruiny cerkwi, stare cmentarze z charakterystycznymi kamiennymi nagrobkami oraz zdziczałe drzewa owocowe rosnące w miejscach dawnych sadów.

Region ten był również areną ciężkich walk podczas I wojny światowej. W zimie 1914 i 1915 roku armie austro-węgierska i rosyjska toczyły tu zacięte boje o kontrolę nad przełęczami karpackimi. Świadectwem tamtych wydarzeń są liczne cmentarze wojenne, zaprojektowane przez wybitnych architektów, takich jak Dušan Jurkovič. Na wielu z nich spoczywają obok siebie żołnierze różnych narodowości, co stanowi przejmujący symbol bezsensu wojny. Eksploracja tych miejsc pozwala zrozumieć skalę konfliktu, który na zawsze zmienił oblicze tej ziemi i wpłynął na losy jej mieszkańców.

Ślady po nieistniejących wsiach łemkowskich

Jak wspomniano, w dolinach otaczających Przełęcz Szklarską istniały niegdyś tętniące życiem wsie, takie jak Szklary czy Wola Wyżna. Dziś pozostały po nich jedynie subtelne ślady w krajobrazie. Najbardziej widocznym elementem są cerkwiska, czyli miejsca po zburzonych lub rozebranych świątyniach greckokatolickich. Często jedynym ocalałym elementem jest kamienna podmurówka lub kilka starych drzew otaczających dawny plac cerkiewny.

Oprócz cerkwisk ważnym elementem są cmentarze parafialne. Nagrobki, wykonane najczęściej z piaskowca, noszą inskrypcje w języku cerkiewnosłowiańskim. Wiele z nich jest zniszczonych i zarośniętych, ale wciąż stanowią cenne źródło wiedzy o dawnych mieszkańcach. Wędrując przez te opuszczone doliny, można także dostrzec układ dawnych pól uprawnych w postaci tarasów na zboczach oraz pozostałości dróg. Cały ten krajobraz kulturowy jest milczącym świadkiem historii, opowiadającym o życiu, które nagle zostało przerwane, pozostawiając po sobie jedynie pustkę i wspomnienia.

Atrakcje przyrodnicze i krajobrazowe w okolicy

Najbliższe otoczenie Przełęczy Szklarskiej obfituje w cenne walory przyrodnicze, które są chronione w ramach Jaśliskiego Parku Krajobrazowego. Park ten został utworzony w celu ochrony unikatowego krajobrazu Beskidu Niskiego, charakteryzującego się harmonijnym połączeniem naturalnych lasów bukowych i jodłowych z mozaiką łąk, pastwisk i dolin rzecznych. Obszar ten jest ostoją dla wielu rzadkich i chronionych gatunków zwierząt. Można tu spotkać niedźwiedzia brunatnego, wilka, rysia, a także rzadkie gatunki ptaków, takie jak orzeł przedni, orlik krzykliwy czy puszczyk uralski. To idealne miejsce dla miłośników przyrody.

Specyficzny mikroklimat oraz niewielka ingerencja człowieka sprawiają, że lasy w rejonie przełęczy zachowały w dużej mierze swój pierwotny charakter. Są to głównie żyzne buczyny karpackie, które jesienią tworzą spektakularny festiwal barw. Rzeki i potoki, takie jak Jasiołka, są siedliskiem rzadkich gatunków ryb, w tym pstrąga potokowego i głowacza pręgopłetwego. Czystość wód i powietrza to jeden z największych atutów tego regionu.

Fot. Główne: Mzungu via Wikipedia, CC BY-SA 3.0