TOP 7 miejscowości w Beskidzie Niskim, których nie możesz pominąć

Czym wyróżniają się miejscowości Beskidu Niskiego?

Miejscowości Beskidu Niskiego wyróżnia unikalne połączenie dzikiej, niemal pierwotnej przyrody z bogactwem wielowątkowej historii i wciąż żywym dziedzictwem kulturowym. Wiele z nich, jak Wysowa-Zdrój czy Iwonicz-Zdrój, to renomowane uzdrowiska o wielowiekowej tradycji leczniczej, które wykorzystują naturalne bogactwo wód mineralnych. Inne, takie jak Dukla i Gorlice, stanowią żywe świadectwo burzliwych dziejów Europy, nosząc ślady przełomowych bitew I i II wojny światowej oraz pamięć o narodzinach przemysłu naftowego. 

Tym, co jednak nadaje im absolutnie wyjątkowy charakter, jest wszechobecne dziedzictwo Łemków – dawnych gospodarzy tych ziem. Ich kultura przetrwała w architekturze, skansenach, takich jak ten w Zyndranowej, oraz w niezwykłej atmosferze miasteczek, które zdają się nietknięte przez czas, jak filmowe Jaśliska. Ta mozaika sprawia, że miejscowości Beskidu Niskiego oferują znacznie więcej niż tylko górskie krajobrazy – są kapsułami czasu, w których historia, natura i wielokulturowość tworzą nierozerwalną całość. Niżej przedstawiamy te miejsca, które, według nas, zasługują na uwagę.

1. Iwonicz-Zdrój – spokój i tradycja w najstarszym uzdrowisku

Iwonicz-Zdrój jest jednym z najstarszych i najbardziej renomowanych polskich uzdrowisk, którego tradycje lecznicze sięgają XV wieku. Miejscowość zachowała swój unikalny, kameralny charakter, a jego centrum stanowi zabytkowy plac Dietla. Wokół niego skupia się historyczna zabudowa, w tym Stary Pałac, Dom Zdrojowy oraz drewniana pijalnia wód mineralnych z charakterystyczną wieżą zegarową. Iwonicz słynie z wód leczniczych o dużej zawartości jodu i bromu, wykorzystywanych w kuracjach pitnych oraz kąpielach. Urokliwa, willowa zabudowa oraz otoczenie gęstych, jodłowo-bukowych lasów tworzą niepowtarzalny klimat.

Szlaki spacerowe i lecznicze właściwości iwonickiego klimatu

Unikalny mikroklimat Iwonicza-Zdroju, charakteryzujący się dużą zawartością olejków eterycznych i jodu w powietrzu, sam w sobie posiada właściwości lecznicze. Spacer po Parku Zdrojowym lub po jednej z licznych ścieżek spacerowych to forma naturalnej inhalacji. W pobliżu uzdrowiska znajduje się tężnia solankowa, która potęguje terapeutyczne działanie klimatu. Okoliczne wzgórza, takie jak góra Przedziwna czy Winiarska, poprzecinane są siecią łagodnych szlaków turystycznych. Prowadzą one przez malownicze lasy, oferując punkty widokowe i miejsca do odpoczynku z dala od zgiełku miasta.

2. Dukla – historyczna brama na południe i świadectwo dziejów

Dukla to miejscowość o strategicznym znaczeniu historycznym, położona przy słynnej Przełęczy Dukielskiej. Przez wieki pełniła funkcję ważnego punktu na szlaku handlowym prowadzącym na Węgry. Jej dzieje naznaczone są wielkimi wydarzeniami, w tym tragiczną bitwą o Przełęcz Dukielską z 1944 roku, jedną z najkrwawszych operacji górskich II wojny światowej. Ślady tych walk widoczne są do dziś w postaci cmentarzy wojennych i pomników. Historię regionu dokumentuje Muzeum Historyczne – Pałac w Dukli, prezentujące zbiory związane z wojskowością oraz dziejami miasta i rodu Mniszchów.

Zespół pałacowo-parkowy i pustelnia św. Jana z Dukli

Centralnym punktem Dukli jest późnobarokowy zespół pałacowo-parkowy, dawna rezydencja Mniszchów. Choć sam pałac uległ zniszczeniu, jego otoczenie, oficyny i rozległy park krajobrazowy wciąż robią wrażenie. Park jest doskonałym miejscem na spokojny spacer. Niedaleko miasta, na wzgórzu Zaśpit, znajduje się pustelnia św. Jana z Dukli, ważne miejsce pielgrzymkowe. To tu, według tradycji, przebywał święty patron Polski. Kompleks obejmuje neogotycki kościół, kaplicę z cudownym źródełkiem oraz symboliczną grotę, tworząc atmosferę wyciszenia i duchowej refleksji.

3. Gorlice – Miasto Światła z historycznym dziedzictwem naftowym

Gorlice zapisały się w historii jako kolebka światowego przemysłu naftowego. To tutaj Ignacy Łukasiewicz w 1854 roku zapalił pierwszą na świecie uliczną lampę naftową. Pamiątki po tamtych czasach można odnaleźć w Muzeum Regionalnym PTTK, które dokumentuje rozwój nafciarstwa. Miasto było również areną przełomowej bitwy pod Gorlicami w 1915 roku, która zmieniła losy frontu wschodniego I wojny światowej. To wydarzenie upamiętnia zrekonstruowany dworek, w którym mieściła się kwatera dowództwa wojsk austro-węgierskich.

Architektura miejska i cmentarze z okresu Wielkiej Wojny

Odwiedzając Gorlice, warto zwrócić uwagę na odrestaurowany rynek z charakterystycznym ratuszem, który łączy w sobie elementy historyczne i nowoczesne. Architektura miasta nosi ślady bogatej przeszłości. Jednak najbardziej unikalnym elementem krajobrazu okolic Gorlic są liczne cmentarze wojenne z okresu I wojny światowej, zaprojektowane przez wybitnych architektów, takich jak Dušan Jurkovič. Cmentarz nr 91 na Górze Cmentarnej jest jednym z najpiękniejszych i najbardziej poruszających przykładów tej wojennej architektury sepulkralnej, stanowiąc ważny punkt na Szlaku Frontu Wschodniego.

4. Wysowa-Zdrój – kameralne uzdrowisko w sercu dzikiej przyrody

Położona w głębokiej dolinie rzeki Ropy, Wysowa-Zdrój to kameralne uzdrowisko, które urzeka spokojem i bezpośrednim kontaktem z naturą. Miejscowość słynie z unikalnych wód mineralnych, takich jak „Franciszek” i „Henryk”, dostępnych w eleganckiej, drewnianej pijalni wód. Wysowa zachowała wiele elementów tradycyjnej, drewnianej architektury uzdrowiskowej oraz ślady kultury łemkowskiej, w tym dawną cerkiew. To idealne miejsce dla osób szukających ucieczki od wielkomiejskiego hałasu, oferujące autentyczny klimat beskidzkiej wioski o funkcjach leczniczych.

Park Zdrojowy i bliskość Magurskiego Parku Narodowego

Sercem Wysowej jest odnowiony Park Zdrojowy, stanowiący centrum życia towarzyskiego i rekreacyjnego kuracjuszy. To miejsce spacerów, odpoczynku i degustacji wód leczniczych. Ogromnym atutem miejscowości jest jej położenie w bezpośrednim sąsiedztwie Magurskiego Parku Narodowego. Liczne szlaki turystyczne prowadzą stąd na malownicze szczyty Beskidu Niskiego, takie jak Kozie Żebro (887 m n.p.m.) czy Lackowa (997 m n.p.m.), uznawana za najbardziej stromą górę w polskich Beskidach. Bliskość parku narodowego gwarantuje obcowanie z dziką, nieskażoną przyrodą.

5. Zyndranowa – żywe muzeum kultury łemkowskiej w Beskidzie Niskim

Zyndranowa to niewielka wieś, która stanowi jedno z najważniejszych miejsc na mapie kultury łemkowskiej. To właśnie tutaj znajduje się Skansen Kultury Łemkowskiej, założony z prywatnej inicjatywy Teodora Gocza. Muzeum to nie jest typową placówką, a raczej żywym świadectwem historii i tradycji Łemków, którzy zamieszkiwali te tereny przez stulecia. Skansen gromadzi autentyczne przykłady budownictwa, sprzęty codziennego użytku, stroje oraz dzieła sztuki ludowej, pozwalając zrozumieć specyfikę tej unikalnej grupy etnicznej. To miejsce o ogromnej wartości historycznej i etnograficznej.

Tradycyjne chyże i coroczny festiwal „Od Rusal do Jana”

Centralnym punktem skansenu w Zyndranowej jest tradycyjna łemkowska chyża – długi budynek, który pod jednym dachem mieścił część mieszkalną, gospodarczą i inwentarską. Oprócz chaty można tu zobaczyć kuźnię, kapliczkę, a także pamiątki po społeczności żydowskiej i cygańskiej. Muzeum jest organizatorem corocznego święta „Od Rusal do Jana”, które jest wielkim festiwalem kultury łemkowskiej, przyciągającym zespoły folklorystyczne, artystów i miłośników tradycji z całej Europy. To niezwykła okazja, by zobaczyć żywą kulturę i poznać jej zwyczaje.

6. Jaśliska – filmowa miejscowość z zachowanym galicyjskim klimatem 

Jaśliska to fenomen na mapie Beskidu Niskiego – miejscowość, w której czas zdaje się płynąć wolniej. Dzięki zachowanemu, historycznemu układowi urbanistycznemu z obszernym rynkiem i drewnianymi domami podcieniowymi, stała się naturalną scenografią dla wielu produkcji filmowych. Sławę przyniosły jej filmy takie jak „Wino truskawkowe” na podstawie prozy Andrzeja Stasiuka oraz głośny obraz „Boże Ciało” w reżyserii Jana Komasy. Spacer po Jaśliskach to jak podróż w czasie do galicyjskiego miasteczka z przełomu wieków, pełnego autentycznego uroku i niepowtarzalnej atmosfery.

Rynek, drewniane domy i krajobraz Jaśliskiego Parku Krajobrazowego

Centrum Jaślisk stanowi brukowany rynek, otoczony parterowymi, drewnianymi domami z charakterystycznymi podcieniami, które niegdyś służyły rzemieślnikom i kupcom. Wiele z tych budynków pamięta jeszcze XIX wiek. Urok miejscowości dopełnia barokowy kościół św. Katarzyny. Jaśliska położone są na terenie Jaśliskiego Parku Krajobrazowego, jednego z najdzikszych i najmniej zaludnionych obszarów w Polsce. Park chroni unikalny krajobraz Beskidu Niskiego z malowniczymi dolinami rzek, bukowymi lasami i śladami dawnych, nieistniejących już wsi łemkowskich, tworząc idealne warunki do kontemplacji przyrody.

7. Biecz – średniowieczna perła zwana „małym Krakowem”

Biecz, często określany mianem „małego Krakowa” lub „polskiego Carcassonne”, to miasto o niezwykle bogatej historii, które do połowy XVI wieku należało do największych w Polsce. Swój złoty wiek przeżywał w XIV i XV stuleciu, kiedy jako miasto królewskie stanowił potężny ośrodek administracyjny, sądowy i wojskowy na równi z Krakowem. Położony strategicznie na szlaku handlowym wiodącym na Węgry, czerpał zyski z handlu winem. O dawnej randze świadczy fakt, iż na jego terenie istniały niegdyś aż trzy zamki. Niestety, od XVII wieku, w wyniku wojen i zmiany traktów handlowych, miasto zaczęło tracić na znaczeniu, zachowując jednak po dziś dzień swój unikalny, średniowieczny układ urbanistyczny i liczne zabytki.

Zabytki świadczące o dawnej potędze miasta

Ślady dawnej świetności Biecza widoczne są na każdym kroku, a unikatowe zabytki skupione są w obrębie Starego Miasta. Centralnym punktem jest rynek z renesansowym ratuszem, którego wieża góruje nad okolicą i stanowi doskonały punkt widokowy. Najważniejszą świątynią jest monumentalna, gotycka kolegiata Bożego Ciała, będąca architektoniczną perełką regionu. Historię miasta przybliża Muzeum Ziemi Bieckiej, którego ekspozycje mieszczą się w kilku zabytkowych obiektach, w tym w renesansowej kamienicy „Kromerówka” oraz w „Domu z Basztą”. Wyjątkowym zabytkiem w skali kraju jest także ufundowany przez królową Jadwigę szpital św. Ducha, uważany za najstarszy tego typu zachowany budynek w Polsce.

Fot. Główne: Henryk Bielamowicz via Wikipedia, CC BY-SA 4.0